Kto jest kim na irlandzkiej szachownicy politycznej – miniprzewodnik po irlandzkich ugrupowaniach
Irlandia ma bardzo zróżnicowaną scenę polityczną, którą tworzy kilka kluczowych partii. Odzwierciedlają one różnorodność ideologiczną i historyczną Szmaragdowej Wyspy i obejmują szerokie spektrum – od republikańskiego konserwatyzmu, przez centrum, aż po progresywizm oraz kwestie narodowościowe, nielegalnej imigracji, gospodarcze i ekologiczne.
Fianna Fáil (Żołnierze Przeznaczenia – Żołnierze Losu) to centroprawicowa partia republikańska założona w 1926 r. przez Éamona de Valerę. Przez większość XX w. dominowała w irlandzkiej polityce. Kryzys, ale też liczne afery z 2008 r., osłabiły jej pozycję. Powstała jako partia odłamowa Sinn Féin, która sprzeciwiała się traktatowi angielsko-irlandzkiemu z 1921 r. Fianna Fáil odegrała kluczową rolę w budowaniu niepodległego państwa irlandzkiego. Trzy ważne nazwiska dla tego ugrupowania: Éamon de Valera, założyciel i kluczowa postać w historii Irlandii; Bertie Ahern (premier w latach 1997–2008 i najprawdopodobniej żelazny kandydat w zbliżających się wyborach prezydenckich) oraz Micheál Martin, obecny lider i premier w latach 2020–2022.
Fine Gael (Rodzina Irlandii) jest centroprawicową, proeuropejską partią konserwatywną, założoną w 1933 r. z połączenia Cumann na nGaedheal, Partii Centrum i Gwardii Zielonej. To największy rywal Fianna Fáil, który często tworzy koalicje rządowe. Fine Gael powstała jako partia popierająca traktat angielsko-irlandzki i budowę państwa zgodnego z jego założeniami. Największe nazwiska ugrupowania to Eda Kenny (premier w latach 2011–2017), Leo Varadkar (premier w latach 2017–2020 i ponownie od 2022 r.) oraz obecny lider Simon Harris (ostatni premier rządu przed wyborami).
Trzecią polityczną siłą w Republice Irlandii jest Sinn Féin (My Sami/Sami o Sobie). To lewicowa partia republikańska, która powstała w 1905 r. Popiera zjednoczenie Irlandii Północnej i Republiki, była związana z IRA. Obecnie zyskuje popularność dzięki zapowiedziom licznych reform społecznych. Założona została przez pierwszego prezydenta wolnej Irlandii Arthura Griffitha. Początkowo Sinn Féin dążyła do pełnej niepodległości Irlandii od Wielkiej Brytanii. Po wojnie domowej podzieliła się na frakcje, co doprowadziło do powstania Fianna Fáil.
W XX w. była powiązana z IRA (Irlandzką Armią Republikańską) podczas konfliktu w Irlandii Północnej (czasy nazywane w historii jako The Troubles). Obecnie jest największą partią lewicową w Irlandii, zyskując na popularności dzięki obietnicom reform społecznych i gospodarczych. W gronie jej wielkich przywódców są przede wszystkim Gerry Adams, lider przez dekady – odegrał kluczową rolę w negocjacjach pokojowych, które doprowadziły do podpisania porozumienia wielkopiątkowego w 1998 r., i Mary Lou McDonald, obecna liderka i pierwsza kobieta na czele partii.
Najsilniejszą partią o republikańskich korzeniach na Wyspie jest Sinn Féin, która w ostatnich latach zdobyła znaczące poparcie zarówno w Republice Irlandii, jak i w Irlandii Północnej. Partia ta promuje program zjednoczenia Irlandii, ale również skupia się na kwestiach społecznych, takich jak mieszkalnictwo, zdrowie i nierówności ekonomiczne. W Republice Irlandii Sinn Féin stała się po raz kolejny główną siłą opozycyjną. W Irlandii Północnej, będącej częścią Zjednoczonego Królestwa, Sinn Féin odniosła historyczne zwycięstwo w wyborach do Zgromadzenia w Stormont, co podkreśla zmianę dynamiki politycznej i rosnące poparcie dla idei zjednoczenia.
Jednocześnie istnieją bardziej radykalne odłamy republikanizmu, które odrzucają proces pokojowy zapoczątkowany porozumieniem wielkopiątkowym. Grupki takie jak Nowa IRA wciąż prowadzą działalność paramilitarną, choć są marginalizowane i potępiane przez większość społeczeństwa oraz główne ugrupowania republikańskie.
Debata na temat przyszłości wyspy, w tym potencjalnego referendum zjednoczeniowego, nabiera tempa, zwłaszcza w kontekście zmian demograficznych i wpływu brexitu na relacje między Irlandią a Irlandią Północną.
Patrząc na wyniki ostatnich wyborów, nadchodzi czas na Labour Party (Partię Pracy). To jedna z najstarszych partii na Wyspie, którą założył w 1912 r. jeden z bohaterów powstania wielkanocnego James Connolly i legendarny działacz związkowy James Larkin. Ideologicznie jest centrolewicowa i socjaldemokratyczna. Labour Party współpracowała z Fine Gael w wielu koalicjach, w tym w czasie kryzysu gospodarczego w latach 2011–2016, co znacznie osłabiło jej poparcie w kolejnych latach. Aktualną liderką partii od 2022 r. jest Ivana Bacik, która ma czeskie korzenie.
W gronie lewicowych partii coraz więcej zwolenników zdobywa Social Democrats (Socjaldemokraci). To centrolewicowe, ale progresywne ugrupowanie, które powstało w 2015 r. jako alternatywa dla Labour Party. Koncentruje się na prawach społecznych, ochronie zdrowia, mieszkalnictwie i równości. Po Róisín Shortall i Catherine Murphy partii szefuje Holly Cairns.
Języczkiem u wagi w układankach kolacyjnych była ostatnio Green Party (Partia Zielonych). Ta ekologiczna i progresywna partia założona w 1981 r. jako Ecology Party of Ireland, współtworzyła koalicje, promując działania proklimatyczne i doprowadzając do palpitacji serca irlandzkich rolników. Napisałem „była”, gdyż poniosła spektakularną porażkę wyborczą. Przywództwo kontrowersyjnego Eamona Ryana, ministra środowiska w rządzie koalicyjnym, doprowadziło do tego, że Zieloni mają tylko jednego posła w nowym parlamencie.
W finale słów kilka o Aontú, republikańskiej i konserwatywnej społecznie partii założonej w 2019 r. przez Pádraiga Mac Lochlainn i Peadara Tóibína. Mimo sznytu republikańskiego i konserwatywnego w kwestiach społecznych, ugrupowanie jest zdecydowanie lewicowe gospodarczo. Powstała jako odłam Sinn Féin, z powodu różnic w podejściu do kwestii etycznych – przede wszystkim do tematu aborcji. Skupia się na wartościach narodowych i rodzinnych, z mocnym akcentowaniem historycznej spuścizny Irlandii. Liderem partii jest Peadar Tóibín, który ponownie znalazł się parlamencie.
Tomasz Wybranowski
Fot. Tomasz Szustek
